Onderzoek aan de Academie voor Theater en Dans, we weten dat het gebeurt, maar wat houdt het precies in? Dit is deel 17 van een serie interviews; een kijkje in de keuken. Een gesprek met Alejandra Ortiz, schrijver en medeoprichter van Papaya Kuir  en het Somatic Lab.

Deel 17

Alejandra Ortiz ontmoet ik in BOOST, een ontmoetingsplek in de Transvaalbuurt in Amsterdam, waar mensen met en zonder vluchtachtergrond samen werken aan integratie. Je kunt hier niet alleen Nederlands, Engels en Arabisch leren, maar ook leren fietsen, naaien en banden plakken. Er wordt gekookt en gedanst, gekickboxt en gevolleybald. Verder is er iedere weekdag een gratis warme lunch. Alejandra: ‘Het is de beste plek in Amsterdam die ik ken, ook al zeggen ze het niet, het is hier ook nog eens LGBTQ -vriendelijk.’

Alejandra: ‘Afgelopen maandag was het de Transgender Day of Remembrance. Op 20 november herdenken we jaarlijks alle transmensen die wereldwijd vermoord zijn. In het afgelopen jaar waren dat 320 mensen. Brazilië is het land waar de meeste transmensen werden vermoord, Mexico en de Verenigde Staten staan op de tweede en derde plaats. Het aantal ligt in werkelijkheid hoger omdat in landen als Egypte en Rusland deze doden niet worden geteld. De identiteit van deze mensen wordt daar immers niet gerespecteerd.

Zelf kom ik uit Mexico. Een transvrouw wordt daar gemiddeld niet ouder dan 37 jaar. Dat is de reden waarom ik in 2015 naar Nederland ben gevlucht.

In 2020 richtte je hier met vijf andere queer en transvrouwen Papaya Kuir op.

Papaya Kuir is een lesbo-transfeministisch collectief. Een zelfgekozen familie, een netwerk van liefde en steun voor queer en transvrouwen uit Latijns-Amerika. Zoals vaker bij gemarginaliseerde gemeenschappen, zijn er mensen die voor ons spreken. Wij wilden voor onszelf spreken, onze eigen stem laten horen. Zichtbaar zijn.

Vanuit Papaya Kuir ontmoette ik twee jaar geleden Paula Montecinos Oliva, zij is een Chileense choreograaf en beoefenaar van Somatics. Een jaar later leerde ik ook de Brazillaanse choreograaf Flavia Pinheiro kennen. Beiden zijn verbonden aan THIRD, de onderzoeksgroep van de ATD. De samenwerking die hieruit voortkwam heet Somatic Laboratory – Trans•latinx memories. Dat is best een ingewikkelde naam.Waar het op neerkomt is dat we een soort bewegingsworkshop aanbieden aan queer en transpersonen uit Latijns-Amerika. Met name aan mensen die in een AZC verblijven. Ik ben deelnemer en tegelijkertijd een van de organisatoren. Ik leg contact met vluchtelingen die in AZC’s buiten de Randstad verblijven. De behoefte aan een netwerk, aan uitwisseling, aan contact met gelijkgestemden is daar nog groter dan hier. Ik weet het, ik heb zelf een aantal jaren in Limburg gewoond.

Ik begreep dat Somatics te maken heeft met de fysieke, innerlijke beleving. In somatische therapie wordt een lichaamsgerichte benadering gebruikt om spanning en trauma’s los te laten. Kun je vertellen hoe dat in deze groep werkt?

Als je gevlucht bent omdat je queer of trans bent, betekent dat dat het leven niet makkelijk is geweest, dat je ervaring hebt met geweld, stigma en discriminatie. Met namevoor transmensen van het zuidelijk halfrond geldt dat de meeste van ons, om te overleven, als sekswerker hebben gewerkt. Onze families hebben met ons gebroken, we weten wat het is om dakloos te zijn, om geen toegang te hebben tot goede gezondheidszorg, tot behoorlijk onderwijs, tot een betaalde baan. Bovendien is het percentage HIV-besmettingen onder transvrouwen wereldwijd vier keer zo hoog als gemiddeld. De trauma's die we opgelopen hebben, zijn zowel fysiek als geestelijk als emotioneel.

Het somatisch laboratorium biedt een plek om bij elkaar te komen, en om via het lichaam, via expressie te helen. Door te dansen, te tekenen en te schrijven, door te dromen en het gesprek aan te gaan. We spreken altijd Spaans en Portugees, omdat we denken dat het belangrijk is om in zo’n persoonlijk proces te praten in je moedertaal. Iedere workshop sluiten we af met een gezamenlijke maaltijd. Daarna is het voor de meeste mensen tijd om met de trein terug te gaan naar hun AZC’s in Schalkhaar, Eindhoven en Maastricht.

Hoe ervaren mensen het Somatic Lab?

In het begin zijn mensen vaak verlegen en voelen ze zich ongemakkelijk. Ze hebben moeite zich te laten gaan. Veel van ons hebben een ingewikkelde relatie met ons lichaam. We hebben vaak gehoord dat er iets mis met ons is, dat we lelijk zijn, te mannelijk of juist te vrouwelijk, over de top. Gaandeweg de workshop begint iedereen zich te ontspannen. We durven dingen te doen die we anders nooit zouden hebben gedaan. Zelf vind ik het heerlijk om me er helemaal in te storten, om me te laten leiden door Paula en Flavia [en Pau(la) Chaves Bonilla]. en te ontdekken wat ik in huis heb. Ik vind het een enorme geruststelling te weten dat mijn lichaam helemaal goed is, zoals het is.

We werken ook met ademhaling, aanraking en massage. Dit is vaak heel emotioneel, er wordt veel gehuild. Als je aangeraakt wordt of als je iemand aanraakt voel je je kwetsbaar, je voelt het vertrouwen, je voelt je geliefd en echt geaccepteerd. Dat is heel belangrijk als je kijkt naar alle trauma's die we hebben opgedaan - ook in Nederland. We worden hier weliswaar getolereerd, maar dat wil nog niet zeggen dat er ook echte acceptatie is. Aan het einde van de workshop is iedereen opgelucht, mensen voelen zich onderdeel van het geheel en zelfs energized. Het is een prachtig proces waarbij je in contact komt met je eigen lichaam en je begint te houden van de manier waarop juist jouw lichaam zich uitdrukt.

Ik heb niet jouw geschiedenis, maar ik herken wel dat de combinatie van fysiek werk en kunst een hele nieuwe ruimte kan openen.

Ja, het verandert niet alleen de relatie met je lichaam, maar ook met je omgeving, met het universum. Het mooie is dat er in de workshop ook vriendschappen en een netwerk ontstaan.

Ik denk dat we kunnen zeggen dat we met Papaya Kuir onze droom echt hebben verwezenlijkt. Dat bedoel ik niet op een kapitalistische manier: ‘Kijk ons toch eens.’ Nee, we zijn er. We leven waar we voor staan, we helpen mensen uit onze gemeenschap en we hebben een netwerk van mensen en organisaties die ons weer willen helpen. We zijn verbonden. Zodra je weet dat je niet alleen bent, verandert alles, zelfs als de omstandigheden niet optimaal zijn. Er is licht.

Dat is het beste wat je elkaar kunt geven.

Precies. Gemeenschap. Het besef dat je niet de enige bent.
 

Tekst: Hester van Hasselt
 

Alejandra Ortiz is auteur van het boek De waarheid zal me bevrijden, uitgegeven door Lebowski Publishers.

Somatic Laboratory -Trans*latinx Memories wordt gecoördineerd door Paula Montecinos Oliva en Flavia Pinheiro (THIRD), in samenwerking met Papaya Kuir, het ATD Lectoraat en het ARIAS netwerk. Het project wordt mede mogelijk gemaakt door CoECI en Platform 2025 en is onderdeel van het Thematic Collaboration Program.

De complete serie interviews Artistiek onderzoek - Wat houdt dat in? kun je hier lezen