Oedipus (locatievoorstelling)

Oedipus is een afstudeervoorstelling van regisseur Stijn Dijkema (Regie Opleiding), creative producer Raïssa Pater en regie-assistent Elianne Essaijan (beiden Opleiding Productie Podiumkunsten), met technische productie door Daan Stigter en geluid door Casper Verberg (beiden Design & Technologie) die in juni 2020 zou spelen in broedplaats De Ceuvel in Amsterdam.

De oorspronkelijk geplande buitenvoorstelling ging door de coronacrisis niet door. Stijn Dijkema maakte in de plaats daarvan een zaalvoorstelling in de Academie voor Theater en Dans. Volgend jaar zomer wil het team alsnog zijn droom-Oedipus realiseren.

Raïssa Pater studeert af op De stem van het licht op de digitale speeldata 27 en 28 juni 2020 via Facebook, Instagram en YouTube. Voor de projecten van de andere teamleden: zie interviews.

Oedipus, red ons van deze plaag!
GRIEKENLAND, 430 voor Christus - het volk van Thebe smeekt koning Oedipus hen te redden van een dood en verderf zaaiende pestplaag.

AMSTERDAM, maart 2020 - een groep ambitieuze afstudeerders plant een spectaculaire buitenvoorstelling op het water, inclusief vluchtboten en zwemvesten, en 100% klimaatneutraal geproduceerd: Oedipus tegen de achtergrond van de klimaatplaag.

Dan breekt een andere plaag uit.

INTERVIEWS PRE-LOCKDOWN, maart 2020

Regisseur Stijn Dijkema (27)
‘Theater helpt om het klimaatprobleem vóélbaar te maken’

Regisseur Stijn Dijkema ensceneert de klassieke tragedie Oedipus over schuld en verantwoordelijkheid in het hart van de klimaatcrisis. ‘Iedereen kent het dilemma: wat offer ik op voor het klimaat?’

Wanneer werd jij ‘wakker’ als het gaat om duurzaam theatermaken?  
‘Een paar jaar geleden las ik een artikel over circulaire economie. Dat sprak me enorm aan. Ik voel een grote bezorgdheid over de wereld. De toekomst duurzaam inrichten is de belangrijkste uitdaging waar onze generatie voor staat. Ik wil daaraan bijdragen door duurzaam theater te maken. De oude theaterteksten zijn natuurlijk al een ultieme vorm van circulariteit: ze zijn 2300 jaar geleden geschreven, maar krijgen steeds opnieuw waarde. Dat vind ik een heel mooi principe.’

Wat kan theater concreet betekenen voor het klimaat?
‘Het probleem van het klimaatprobleem is dat het zo abstract en groot is. Het voelt ongrijpbaar. We kunnen ons bijvoorbeeld maar lastig voorstellen dat de zeespiegel met ongewijzigd gedrag straks misschien wel 2 of zelfs 10 meter stijgt. De kracht van theater kan helpen om het klimaatprobleem voor mensen voelbaar te maken: dít is wat het kan betekenen voor jou of voor je kinderen.’

Kun je een voorbeeld geven van dat voelbaar maken?
‘Onze voorstelling Oedipus start met een evacuatie. De plaag is gearriveerd! Het publiek wordt in bootjes geladen, en we evacueren, met reddingsvesten en al. Zo creëren we een gevoel van paniek, angst. De klimaatramp heeft ons nu fysiek bereikt! Een échte ervaring, die in de toekomst zomaar werkelijkheid kan worden.’

Wat is het thema van jouw “klimaatversie” van Oedipus?
‘De voorstelling vertelt de klassieke tragedie van Oedipus. Het oude verhaal start met een dood en verderf zaaiende plaag, waarna het volk koning Oedipus vraagt hen te bevrijden. Het thema is schuld en verantwoordelijkheid. De kernvraag is: hoe reageert een individu op kwesties die de hele wereld aangaan? Kiest Oedipus voor zichzelf? Of offert hij zijn leven op en redt hij het volk? We gaan de mythe niet moderniseren. Oedipus is niet opeens een jonge klimaatactivist die de wereld overvliegt om TED Talks te geven en er vervolgens achter komt dat vliegen slecht is voor het milieu en dat hij zo moeder aarde kapot maakt.’

Hoe kaart je het klimaat dan wel aan?
‘We geven het publiek genoeg hints om naar dit klassieke stuk te kijken door de bril van het klimaatprobleem. Maar we willen de thema’s juist behandelen tegen het decor van het oude Thebe. Dit schept afstand en maakt het reflecteren eenvoudiger. In de randprogrammering willen we het aan de hand van het stuk hebben over duurzame keuzes. De randprogrammering gaat bijvoorbeeld over de locatie, duurzame broedplaats De Ceuvel, onze klimaatneutrale partners, zoals PK Waterbouw en hopelijk Waternet en onze eigen duurzame manier van produceren.’

Loop je niet het risico met je vingertje te wijzen?
‘Nee, theater is geen klimaatactivisme. Met deze voorstelling wil ik vragen stellen en een gedachte-uitwisseling in het publiek op gang brengen over schuld en verantwoordelijkheid: wat kun je als individu betekenen voor de klimaatverandering? Kun je als individu verandering teweegbrengen of heb je de hele wereld nodig? En: hoe ver wil je zelf gaan?’

Hoe ver ga jij?
‘Ik ben veganist en heel erg bezig met het klimaat. Mijn vriendin is activist bij Extinction Rebellion en gaat nog een stap verder. Maar ja, ook ik “zondig”– vorig jaar heb ik nog gevlogen. Het dilemma is voor iedereen: waar ligt jouw grens? Wat ga jij opofferen? Zie je er bijvoorbeeld van af om kinderen te krijgen? Ik heb een uitstekende band met mijn vader, maar we kregen pas ruzie over wat ik mijzelf ontzeg. “Je moet ook genieten van het leven!” vindt hij. Ik las ergens: “Mag je nog dansen op een stervende planeet of moet je juist dansen op een stervende planeet?” Dat vat het dilemma van onze generatie mooi samen.’

En, offert jouw Oedipus zich uiteindelijk op voor het grotere goed?
‘SPOILERALERT … nee, dat gaat hij niet doen! In het klassieke stuk is Oedipus de ultieme tragische held: hij steekt zichzelf de ogen uit en wordt een banneling. De stad is hiermee gered van de plaag. Ik weet nog niet zo zeker of wij het wel verdienen om onszelf in het theater te identificeren met de held, om vervolgens in ons dagelijks leven nergens een fuck om te geven. Juist door af te wijken van het origineel, wil ik een discussie losmaken bij het publiek.’

Wat is kenmerkend voor jou als maker?
‘Ik werk vaak met een klassieke tekst die ik afzet tegen een actuele maatschappelijke kwestie. Met een voorstelling wil ik twee dingen: verbinden en vragen stellen. In een gewoon theater word je als publiek in het donker gezet. Wat mij betreft is er te weinig interactie, een te grote vierde wand. Ik stel mijzelf altijd de vraag: waarom is mijn publiek hier, welke rol krijgt het? In Oedipus is het publiek het volk van Thebe dat gered moet worden. En de randprogrammering nodigt je uit samen uit te wisselen – en natuurlijk ook gewoon lekker een biertje drinken.’

Hoe ziet jouw duurzame toekomst als regisseur eruit?
‘Ik geloof dat de toekomst wordt vormgegeven door bedrijven die innovatieve duurzame oplossingen bedenken. Daar achteraan sukkelt de politiek, die weer de geldkraan voor de kunsten in handen heeft. Ik vind dat theater thuishoort in de innovatieve voorhoede die de toekomst maakt. Ik wil daarom met die bedrijven samenwerken, ze vragen om ook verantwoordelijkheid te nemen voor cultuur. Zodat we bedrijfsmatig en maatschappelijk wederzijds waarde verhogen.’

Tot slot: geloof je écht dat er nog iets te redden valt?
‘Ja! Ik wil geen pessimist worden. Ik wil hoop en oplossingen bieden. Ik ben liever naïef dan cynisch.’
 

Creative producer Raïssa Pater (24)
‘We zetten in op de allereerste 100% CO2-neutrale voorstelling ooit’

Goedkope plastic bordjes van Ali Express. Dertig keer het script printen. Dieselvrachtwagens met decor. Als het aan creative producer Raïssa Pater ligt is het snel verleden tijd. Haar inzet: een 100% CO2-neutrale afstudeervoorstelling. Misschien wel de eerste ooit ter wereld.

Wanneer werd jij ‘wakker’ als het gaat om duurzaam theatermaken?  
‘Ik weet nog goed dat een docent in het eerste jaar van de Opleiding Productie Podiumkunsten vertelde over een grote verse zalm, die als rekwisiet elke dag na de voorstelling in de vuilnisbak belandde. De zalm lag nét iets te lang buiten de koelkast om hem volgens de wettelijke norm nog op te mogen eten. Ik vond het vreselijke verspilling en dacht: zo wil ik niet produceren! Vanaf dat moment houd ik mij intensief bezig met duurzaam produceren.’

Hoe vertaal je dat in de voorstelling Oedipus?
‘Als creative producer ben ik artistiek en inhoudelijk verantwoordelijk voor het eindresultaat. In die rol bevraag ik nu echt àlle handelingen die bij een gewoon theaterproces komen kijken: hoe kun je dit volledig duurzaam produceren? En hoe ver kun je daarin gaan?’

En, hoe ver gaan jullie?
‘Heel ver. Ons streven is een volledig CO2-neutrale voorstelling te maken. Dat kan alleen als we nauwgezet bijhouden wat exact onze CO2-uitstoot is. Van: hoeveel kopjes koffie drinken we en waar komt die koffie vandaan, tot: hoe zorgen we voor flyers die iets teruggeven aan de aarde, bijvoorbeeld door ze te drukken op gerecycled papier met bloemenzaadjes erin. We hebben ook gekozen voor een duurzame speellocatie, De Ceuvel in Amsterdam-Noord.’

Gaat nul uitstoot écht lukken?
‘Nee, je krijgt de uitstoot natuurlijk nooit op nul. Dat kan niet als je leeft. Daarom denken we ook na over manieren om deze uitstoot weer te compenseren. Dat is nog flinke een puzzel.’

Duurzaam vervoer is waarschijnlijk een uitdaging …
‘Klopt, dat is in de theatersector een groot probleem. Veel gezelschappen hebben grote vrachtwagens op diesel of benzine. Wij hebben voor onze voorstelling een prachtige samenwerking geregeld met PK Waterbouw. Zij varen in Amsterdam met vrachtboten op zonne-energie. Die boten mogen wij gebruiken voor vervoer van grote goederen naar onze speellocatie. Eén van de boten is straks ook het toneel voor onze voorstelling.’

Doen jullie zelf alles lopend en op de fiets?
‘Zoveel mogelijk natuurlijk. En als we een auto gebruiken, rijden we op zonne-energie of groene stroom.’

Laat me raden: de hele crew eet vegan?
‘Klopt, het is de bedoeling dat iedereen in het team gedurende de hele productie veganistisch eet. Ik ben zelf al vegetariër, dus voor mij betekent het dat ik stop met yoghurt, melk en eieren. Vijf mensen uit ons team gaan ook van het vlees af. Best lastig, maar wel een mooie uitdaging waar we ons allemaal aan committeren.’

Is het eten wel local?
‘Zeker, ik heb To Good To Go als partner geregeld. Wij krijgen van bedrijven lokaal en vegan eten dat over is.’

Verwacht je van je toeschouwers dat ze ook CO2-neutraal naar de voorstelling komen?
‘Dat kunnen we natuurlijk niet afdwingen. De locatie ligt buiten het stadcentrum en je kunt er gratis parkeren. Wel willen we bezoekers aan het begin vragen: hoe ben je hier gekomen? En bijvoorbeeld aan het einde van de voorstelling een bord met de uitkomst laten zien, met de vraag: wat kunnen wij doen om deze uitstoot te compenseren?’

Je schrijft ook je scriptie over duurzaamheid in de theaterwereld. Wat is je conclusie?
‘Voor mijn onderzoek heb ik verschillende professionals in de theatersector geïnterviewd, waaronder scenografen. Mijn conclusie is dat de sector strijdlustig genoeg is om duurzaam te gaan produceren. Een bezwaar dat ik vaak hoorde: “Ik wil wel, maar er is nauwelijks tijd en geld voor.” Ik stel in mijn conclusie twee opties voor: óf een duurzaamheidscode in het nieuwe Kunstenplan, óf als sector staan voor vernieuwing en zelf verduurzamen.’

Gaat het de theaterwereld volgens jou echt lukken om duurzamer te worden?
‘Natuurlijk, maar de sector moet nog heel wat stappen zetten. Juist in de rol van productieleider of creative producer kun je daarin heel veel betekenen. Uiteindelijk ben jij degene die de knopen doorhakt over bijvoorbeeld de uitgaven die gemaakt worden.’

Hoe ziet jouw duurzame toekomst als producent eruit?
‘Ik wil mij inzetten voor het verduurzamen van de theaterwereld en het bewustzijn over duurzaam produceren veranderen. Zodat straks iedere productieleider, creative producer of productiemedewerker niet denkt: wat is goedkoop en makkelijk?, maar: wat kunnen we hergebruiken? Wat kunnen we later teruggeven aan de aarde? Dus niet snel en goedkoop plastic wegwerpbordjes bestellen bij Ali Express. Niet gedachteloos dertig keer het script uitprinten. Geen echte zalm die je veertig speelbeurten weggooit. Ik geloof in de methode van Thomas Rau: een circulaire economie, met materialen die voor eeuwig bruikbaar zijn. Zo put je de aarde niet uit, maar leen je grondstoffen van de aarde.’

Technisch producent Daan Stigter (22)
‘Ik geloof niet zo in kort douchen of je gloeilampjes vervangen’

Hoe kijk jij als technisch producent naar duurzaamheid?
‘Voor mij zit de grote duurzame winst niet in individueel activisme, zoals kort douchen of je gloeilampjes vervangen. Ik geloof in het op grote schaal toepassen van duurzame systemen. Dat staat centraal in deze voorstelling. Ik bekijk voor alle onderdelen van de technische productie hoe ik de systemen duurzaam kan vormgeven. De grootste uitdaging is om alle materialen klimaatneutraal te vervoeren en te gebruiken.’

Kun je een voorbeeld noemen van zo’n duurzaam systeem?
‘Als eerste afstudeerproject werkte ik mee aan het festival Into The Great Wide Open. Daar was ik verantwoordelijk voor de uitvoering van een circulair afvalsysteem. Het streven was om te zorgen dat al het “afval” herbruikbaar was als grondstof voor iets nieuws.’

Hoe ziet jouw duurzame toekomst als technisch producent eruit?
‘Door mijn afstudeerprojecten heb ik veel kennis vergaard binnen festivals en theater over het thema duurzaamheid. Ik wil hier heel graag na mijn studie nog in groeien om te kunnen bouwen aan een klimaatneutraal en circulair festival- en theaterland. Ik voel mij verantwoordelijk om een zo groot mogelijke bijdrage te leveren aan zoveel mogelijk duurzame systemen. Dit is de drijfveer voor mijn enthousiasme om nog veel meer mooie projecten te gaan doen!’

Regie-assistent en productiemedewerker Elianne Essaijan (25)
‘Ik wil graag maatschappelijke vraagstukken aansnijden in mijn werk'

Hoe kijk jij als regie-assistent en productiemedewerker naar duurzaamheid?
‘Binnen het team heb ik de rol van regie-assistent en daarnaast vervul ik verschillende productionele taken voor de acteurs en het repetitieproces. In deze afstudeervoorstelling onderzoeken we hoe wij ons als theatermakers kunnen verhouden tot klimaatproblematiek. Dit onderzoek kent heel duidelijk twee kanten. Enerzijds is het een productioneel vraagstuk: hoe produceer je zo CO2-neutraal mogelijk? Anderzijds kijken we conceptueel en artistiek hoe je dit thema inhoudelijk kunt behandelen, zodat het raakt aan een ecologisch bewustzijn van de makers en toeschouwers. Ik ben bij beide kanten betrokken.’

Hoe ziet jouw duurzame toekomst in het theater eruit?
‘Duurzaamheid houdt mij bezig doordat het een steeds groter onderdeel is van de huidige maatschappij en ik mij zowel persoonlijk als in mijn werk bezighoud met maatschappelijke vraagstukken. Of ze nu specifiek over duurzaamheid gaan of niet, ik wil ook in de toekomst graag betrokken zijn bij producties die actuele maatschappelijke vraagstukken aansnijden.’
 

INTERVIEW LOCKDOWN, half mei 2020

Hoe heeft de coronacrisis jullie plan beïnvloed?
Stijn: ‘Al vroeg in de crisis kregen we in de gaten dat ons plan op de helling kwam te staan. Om onszelf te behoeden voor een compromisvoorstelling, hebben we toen zelf de stekker eruit getrokken. Dit idee en deze vorm zijn ons té dierbaar.’
Raïssa: ‘Daarom willen we volgende zomer, over precies een jaar, alsnog onze droom-Oedipus in volle glorie in première laten gaan! Gelukkig hebben de meeste partners waarmee we afspraken hadden gemaakt, toegezegd nog steeds mee te willen doen.’

Hoe studeren jullie nu af?
Raïssa: ‘Ons team was echt samengesteld voor deze buitenvoorstelling. Daarom is het nu even on hold gezet om op alternatieve projecten af te studeren.’
Stijn: ‘Ik maak nu Oedipus voor een theaterzaal. Zelfde inhoud – want dit verhaal moet verteld worden – maar in een radicaal andere vorm. Van het oude team is alleen geluidsontwerper Casper Verberg mee naar het nieuwe team. Als de coronacrisis voorbij is, wordt deze voorstelling nog een keer hernomen voor een groter publiek, hopelijk voor de kerst.’
Raïssa: ‘Ik zet mij in voor een nieuw project De stem van het licht, waarbij we met een team natuurlijk licht een stem geven door middel van verschillende sensoren en generatieve muziek. Heel tof én duurzaam!’
Elianne: ‘Ik studeer nu af op Lichtweek XL, een groot project voor eerstejaars van de Opleiding Productie Podiumkunsten. Ik ben niet alleen de productieleider, maar begeleid ook de studenten en geef het hele blok inhoudelijk vorm.’
Daan: ‘Mijn afstudeerprojecten van voor de coronacrisis bij Into The Great Wide Open en het bureau JUR creatieve show technology waren genoeg om af te studeren. Als laatste project organiseerde ik een online open dag voor mijn eigen opleiding. In een live uitzending van 1,5 uur konden potentiële studenten vragen stellen. Door interviews met docenten, studenten en alumni kregen ze antwoord op de vraag: waarom is de bachelor Design & Technologie de beste opleiding om nu te starten?’

Eind goed al goed dus! Nu nog een happy end voor jullie droom-Oedipus …
Raïssa: ‘Dat wordt een nóg grotere uitdaging, omdat we volgend jaar de faciliteiten van school minder kunnen gebruiken. Ik ga er in ieder geval alles aan doen om het te laten lukken!’
Stijn: ‘Ik vind ik het wel spannend, drie keer Oedipus. Wat loopt er ‘s ochtends op vier benen, ‘s middags op twee en ‘s avonds op drie? De mens!’
 

uit: CONNECT 2020, tekst: Petra Boers

Jaar

2020